Η Ιστορία της Επιστήμης Οικιακής Οικονομίας

Οι ρίζες της επιστήμης της Οικιακής Οικονομίας ανάγονται στην κλασική αρχαιότητα και συγκεκριμένα στο σύγγραμμα Οικονομικός του Ξενοφώντος, που πραγματεύεται την ορθολογιστική οργάνωση και διαχείριση του «οίκου», δηλαδή της οικογένειας, ως οικονομικής μονάδας. Η επιστήμη άρχισε να αναπτύσσεται στη Δυτική Ευρώπη στα τέλη του 18ου αιώνα και γνώρισε στη συνέχεια μεγάλη διάδοση τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, σε συνάρτηση με την εξάπλωση της μισθωτής εργασίας. Αντικείμενό της ήταν η παροχή θεωρητικών και πρακτικών γνώσεων στις γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων σχετικά με τη διεύθυνση του οίκου και τη διαχείριση της καθημερινής ζωής. Στόχος ήταν η εκπαίδευση γυναικών ώστε να γίνουν ικανές να φροντίζουν σωστά για την υγεία και την οικονομική ευρωστία της οικογένειάς τους, καθώς και για την ανατροφή των παιδιών τους, με μακροπρόθεσμα οφέλη για την κοινωνία. Επίσης η διδασκαλία των «γυναικείων τεχνών» αποτελούσε την πρώτη μορφή γυναικείας επαγγελματικής εκπαίδευσης που απευθυνόταν σε γυναίκες που ήθελαν ή έπρεπε να εργαστούν. Ως εκ τούτου, η Οικιακή Οικονομία εντάχθηκε ως μάθημα στη γυναικεία εκπαίδευση, ενώ ιδρύθηκαν και πολλές ειδικές σχολές.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα άρχισαν να δημιουργούνται και τμήματα Οικιακής Οικονομίας (Home Economics) σε πανεπιστημιακά ιδρύματα των Η.Π.Α., που απευθύνονταν σε γυναίκες και πρόσφεραν χρήσιμες γνώσεις για τις οικογένειες των εποίκων της αναπτυσσόμενης τότε χώρας. Οι γνώσεις αυτές αφορούσαν κυρίως στην υγιεινή και στα οικονομικά της οικογένειας, στη διατροφή, στο περιβάλλον, στην αγωγή των παιδιών, στην κατοικία, στη διακόσμηση και στην ένδυση. Αντίστοιχες πανεπιστημιακές σχολές, σύμφωνα με τα αμερικανικά πρότυπα, ιδρύθηκαν στη συνέχεια και σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης (Ολλανδία, Φιλανδία).

Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα η επιστήμη της Οικιακής Οικονομίας γνώρισε σημαντική εξέλιξη, προκειμένου να ανταποκριθεί στις νέες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που είχαν στο μεταξύ δημιουργηθεί. Έτσι, αποσυνδέθηκε οριστικά από τη γυναίκα και τις πρακτικές γνώσεις του οικιακού βίου, απέκτησε διεπιστημονικό χαρακτήρα και απευθύνεται πλέον και στα δύο φύλα, λόγω του ισότιμου ρόλου τους στο πλαίσιο της σύγχρονης οικογένειας. Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από τη Διεθνή Ομοσπονδία Οικιακής Οικονομίας το 1972 στο Sligo της Ιρλανδίας: «Οικιακή Οικονομία είναι η επιστήμη η οποία αξιοποιεί, αναπτύσσει και οργανώνει τις ανθρώπινες ικανότητες και τα υλικά αγαθά για την παρούσα και τη μελλοντική ευημερία του ατόμου, της οικογένειας, της κοινότητας και των κοινωνικών ιδρυμάτων. Για το σκοπό αυτό γίνεται μελέτη και έρευνα στις επιστήμες και στις τέχνες που αναφέρονται σ' όλους τους τομείς και στις αλληλεπιδράσεις της οικογενειακής ζωής με το φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον του ανθρώπου».

Συγχρόνως, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση στο χώρο της Οικιακής Οικονομίας άρχισε να προσαρμόζεται στις νέες εξελίξεις. Έτσι δημιουργήθηκαν δύο κυρίως τάσεις. Αφενός, η αμερικανική, όπου τα πανεπιστημιακά τμήματα Οικιακής Οικονομίας εκσυγχρονίστηκαν και άλλα διατήρησαν την ονομασία τους, ενώ άλλα μετονομάστηκαν σε τμήματα Ανθρωποοικολογίας (Human Ecology)· και αφετέρου η γερμανική, όπου ιδρύθηκαν τμήματα Οικιακής Οικονομίας και Διατροφής (Οικοτροφολογίας). Σήμερα, εκπαίδευση σε πανεπιστημιακό επίπεδο στην επιστήμη της Οικιακής Οικονομίας πραγματοποιείται σε πολλές χώρες του κόσμου, τόσο σε αναπτυγμένα κράτη στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη, στην Αυστραλία και στην Ιαπωνία όσο και σε υπό ανάπτυξη χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Παράλληλα εκπονείται ένας μεγάλος αριθμός προγραμμάτων Οικιακής Οικονομίας από φορείς του Ο.Η.Ε, ενώ το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας διδάσκεται σε πολλές χώρες στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Στην Ελλάδα το μάθημα της Οικιακής Οικονομίας είχε εισαχθεί στη δευτεροβάθμια γυναικεία εκπαίδευση ήδη από το 1850, ενώ η πρώτη ειδική σχολή υπήρξε αυτή της «Ενώσεως των Ελληνίδων», που ιδρύθηκε το 1897 από τη γνωστή δημοσιογράφο και πρωτοπόρο του γυναικείου κινήματος Καλλιρόη Παρρέν. Η σχολή αυτή ακολουθούσε ευρωπαϊκά πρότυπα και προετοίμαζε νέες αστικών οικογενειών για τα καθήκοντα της συζύγου και της οικοδέσποινας, ενώ παράλληλα διέθετε και επαγγελματικό τμήμα διδασκαλίας των γυναικείων τεχνών σε νέες από ασθενέστερες οικονομικά τάξεις. Ακολούθησαν και άλλες σχολές, αλλά σε τοπικό επίπεδο. Καθοριστικής σημασίας για την ιστορία της Οικιακής Οικονομίας στην Ελλάδα υπήρξε η ίδρυση της Χαροκοπείου Σχολής στην Καλλιθέα από τον εθνικό ευεργέτη Παναγή Α. Χαροκόπο (1835-1911), κατά τα πρότυπα ανάλογων ευρωπαϊκών σχολών. Η Χαροκόπειος Σχολή άρχισε να λειτουργεί από το 1929 ως Διδασκαλείο για τη μόρφωση καθηγητριών του κλάδου της Οικιακής Οικονομίας. Ήταν τριετούς φοιτήσεως και ανήκε στο χώρο της ανωτέρας εκπαιδεύσεως, αν και από το 1951 ονομάστηκε Ανωτάτη. Τη δεκαετία του 1980 έγιναν κάποιες προσπάθειες εκσυγχρονισμού της Οικιακής Οικονομίας, με τη διδασκαλία του μαθήματος και στα δύο φύλα στα σχολεία και με τη δυνατότητα να φοιτούν και άνδρες στη Χαροκόπειο Σχολή. Οι προσπάθειες όμως αυτές δεν ήταν αρκετές. Χρειαζόταν αναβάθμιση της διδασκαλίας και της έρευνας στον τομέα της Οικιακής Οικονομίας σε πανεπιστημιακό επίπεδο και στην Ελλάδα, κατά τα διεθνή πρότυπα. Αυτό πραγματοποιήθηκε τελικά με την ίδρυση του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και τη λειτουργία του τμήματος Οικιακής Οικονομίας από το 1993 (από το 1999 μετονομάστηκε σε Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας). Η ίδρυση του τμήματος αποτελεί, ως εκ τούτου, σταθμό στην εξέλιξη της επιστήμης στη χώρα μας.